Ці можна атрымаць у спадчыну рак?

Добрая навіна: не, але з некаторай непажаданай агаворкай да яе – можна ўспадкаваць схільнасць да раку. Што гэта значыць? Давайце разбірацца.

Што такое спантанны і спадчынны рак?

Які механізм развіцця спадчыннага раку?

Асноўныя віды спадчыннага раку

Як даведацца, ці ёсць рызыка спадчыннага раку?

Напачатку ўзгадаем, што такое рак ці з чаго ён пачынаецца. Для гэтага яшчэ раз паглядзім на будаўнічую цаглінку нашага арганізма – на клетку. Унутры кожнай клеткі нашага цела ёсць структура, званая ядром. Ядро – гэта цэнтр кіравання клеткай. Унутры ядра знаходзяцца гены – закадаваныя паведамленні, якія паведамляюць клетцы, як сябе паводзіць. Гены кантралююць рост і развіццё нашых цел. У кожнага з нас каля 25000 генаў. Менавіта гены з’яўляюцца адзінкамі спадчыннасці чалавека, якія адказваюць за ўтварэнне клетак з правільнай структурай. Усе віды раку развіваюцца з-за таго, што нешта пайшло не так з адным ці некалькімі генамі ў клетцы. Змяненне ў гене называецца “збой” або “мутацыя”.

Што такое спантанны і спадчынны рак?

Звычайна мутацыі здараюцца, калі мы старэем, ці адбываецца выпадковая, але своечасова не выпраўленая памылка пры дзяленні клеткі, ці адбіваецца пастаяннае ўдзеянне канцэрагена, напрыклад, цыгарэтнага дыму ці сонечнага святла. Гэтыя генетычныя змяненні не закранаюць усе клеткі арганізма, а пачынаюцца з адной. Яны не ўспадкоўваюцца і не могуць быць перададзены дзецям. Такія мутацыі называюцца набытымі. Рак, выкліканы набытымі мутацыямі, называецца спарадычным або спантанным ракам, г.зн. выпадковым. Гэта найбольш распаўсюджаны тып раку, які сустракаецца ў 90-95% выпадкаў.

Рак, выкліканы “зламаным” генам, атрыманым ад бацькоў, называюць спадчынным (спадчынным пухлінным сіндромам). Па статыстыцы, на долю спадчыннага раку прыпадае каля 5-10% усіх выпадкаў анкалагічных захворванняў. Пры гэтым шлях да захворвання аказваецца значна карацей, чым пры спарадычным раку: калі звычайнай клетцы трэба назапасіць не менш за 5-6 мутацый, каб стаць ракавай, то пры спадчынным генетычным дэфекце дастаткова ўсяго 4-5.

Менавіта таму спадчынны рак можа ўзнікнуць у маладых людзей і нават у дзяцей.

У гэтым выпадку важна не ўпадаць у істэрыку. Атрыманне ў спадчыну генетычнага змянення, звязанага з ракам, не азначае, што вы абавязкова ім захварэеце. Гэта азначае, што рызыка захварэць на рак павялічваецца і ад вас патрабуецца павышаная ўвага да свайго здароўя.

Які механізм развіцця спадчыннага раку?

Кожны чалавек атрымлівае 50% матчыных і 50% бацькоўскіх копій генаў. Гэта значыць “зламаны” ген дастаецца яму ад бацькі або ад маці (радзей ад абодвух бацькоў адразу) пры заснітку. У далейшым з кожным дзяленнем клеткі, развіццём эмбрыёна і на працягу жыцця мутацыя будзе капіявацца. Такую мутацыю можна будзе знайсці ў кожнай клетцы арганізма.

Пры гэтым часцінка гена, успадкаваная ад другога з бацькоў, у большасці выпадкаў будзе нармальнай. У выніку ўсе клеткі арганізма будуць утрымоўваць адну муціраваную копію гена і адну нармальную. А палавыя клеткі падзеляцца напалову: палова з мутацыяй, іншая палова – без. Такім чынам, для дзяцей рызыка атрымаць у спадчыну мутацыю складзе 50%.

Каб развілася хвароба, неабходна, каб і другая копія гена аказалася “паламанай”. Гэта можа здарыцца пад удзеяннем знешніх фактараў, напрыклад, курэння, ужывання спіртных напояў, атлусцення, уздзеяння радыяцыі, інтэнсіўнага ультрафіялетавага выпраменьвання і многіх іншых.

Такая тэорыя двухэтапнай генетычнай паломкі (частка дэфектных генаў дастаецца ад бацькоў, а іншая – набываецца на працягу жыцця) у медыцыне атрымала назву “двайны ўдар”, або гіпотэза Кнудсана (гіпотэза двух пападанняў).

Асноўныя віды спадчыннага раку

Да асноўных відаў спадчыннага раку адносяцца рак малочнай залозы і яечнікаў, сіндром Лінча, сямейны адэнаматоз тоўстай кішкі, медулярны рак шчытападобнай залозы.

Сіндром Лінча – спадчыннае захворванне, пры якім у тоўстым кішэчніку ўтвараюцца злаякасныя пухліны. На сіндром Лінча прыпадае каля 3% усіх выпадкаў раку кішэчніка.

Акрамя таго, у пацыентаў з такім дыягназам могуць развіцца і іншыя анкалагічныя захворванні: рак страўніка, шляхоў мочавыдзялення, печані, тонкай кішкі, падстраўнікавай залозы, у жанчын – рак яечнікаў і слізістай абалонкі маткі.

Сямейны адэнаматозны паліпоз (САП) – спадчыннае захворванне, пры якім у кішэчніку ўтвараюцца множныя паліпы (дабраякасныя новаўтварэнні на ножцы або шырокім падножжы). З часам паліпы перараджаюцца ў злаякасныя пухліны і ў пацыента развіваецца рак кішэчніка. Хвароба можа выяўляцца ў любым узросце.

Віды спадчыннага раку

Від спадчыннага раку Унёсак у агульную захваральнасць Гены, мутацыі якіх могуць прывесці да раку
Рак малочнай залозы 5–10% BRCA1, BRCA2, TP53, PTEN, CDH1, ATM, CHEK2, PALB2
Рак яечнікаў 15% BRCA1, BRCA2
Рак тоўстай кішкі 1–3% MLH1, MSH2, MSH6, PMS2
Рак страўніка 3% CDH1, BRCA1, BRCA2
Медулярны рак шчытападобнай залозы До 30% PTEN
Рак падстраўнікавай залозы До 7% BRCA2, PALB2
Рак прастаты До 5% BRCA2

Самы распаўсюджаны і вядомы прыклад генетычнай мутацыі, здольнай прывесці да раку, – паломкі ў генах BRCA1 і BRCA2. Назва абодвух генаў уяўляе сабой абрэвіятуру ад ангельскіх слоў breast (BR) – “грудзі” і cancer (CA) – “рак”, гэта значыць ген раку грудзей.

Гены BRCA1 і BRCA2, калі яны ў норме, закліканы абараняць клеткі ад злаякаснага перараджэння – яны рэгулююць рост клетак, не даюць ім самаадвольна дзяліцца і ліквідуюць памылкі пры перадачы ДНК. Дзякуючы такой зладжанай працы генетычная інфармацыя клеткі застаецца стабільнай.

Аднак калі ў генах BRCA1 і BRCA2 адбываюцца мутацыі, то клеткі пачынаюць перараджацца ў злаякасныя. Яны няспынна дзеляцца і з часам утвараюць пухліну – у малочнай залозе, яечніках, страўніку, падстраўнікавай залозе або прастаце.

Як даведацца, ці ёсць рызыка спадчыннага раку?

На пачатку трэба ўважліва паставіцца да спадчынных фактараў рызыкі.

Фактары рызыкі па дадзеных Амерыканскага таварыства клінічных анколагаў:

  • рак ў членаў сям’і, дыягнаставаны ў раннім узросце (напрыклад, да 50 гадоў для раку малочнай залозы, яечнікаў або эндаметрыя, раку прастаты, падстраўнікавай залозы або каларэктальнага раку);
  • два і больш выпадкаў анкалагічнага захворвання сярод сваякоў адной лініі (мацярынскай або бацькоўскай);
  • у сваякоў быў выяўлены тып пухліны або розныя пухліны, якія характэрны для аднаго спадчыннага сіндрому;
  • некалькі формаў раку ў аднаго з родных;
  • у блізкага сваяка выяўлена патагенная спадчынная мутацыя.

Пры наяўнасці хаця б аднаго з пералічаных фактараў рызыкі мае сэнс прайсці генетычнае тэсціраванне. Мэта даследавання – выяўленне ўспадкаванай мутацыі, каб па магчымасці прадухіліць развіццё захворвання. Неабходнасць правядзення такога даследавання варта абмеркаваць з лекарам-анколагам ці лекарам-генетыкам.

Пры падрыхтоўцы артыкула выкарыстаны матэрыялы сайтаў www.cancerresearchuk.org, https://nenaprasno.ru/ .

Была ли эта статья полезна?

Пакінуць адказ

Гэты сайт выкарыстоўвае Akismet для барацьбы са спамам. Даведайцеся пра тое, яе апрацоўваюцца вашы дадзеныя.