Текст на русском языке ЗДЕСЬ.
Ты памятаеш, як праходзіла твая дыягностыка?
— Так, за кампанію з сяброўкай я за свае грошы зрабіла мамаграфію. Хоць у 36 гадоў мамаграфію рабіць не рэкамендуюць. Там знайшлі нейкую пухліну. Зрабілі аперацыю. Новаўтварэнне было дабраякаснае. 9 месяцаў пасля я звярнулася да лекара, таму што з’явілася пякота, лекар мне сказала: «Нічога страшнага, у вас тут шво. Не выдумляйце сабе праблему. Усё добра». Але мая трывога не праходзіла, і я зноў за свае грошы зрабіла мамаграфію, па выніках якой мне сказалі: «Вам трэба звярнуцца да анколага». Адзін анколаг паглядзеў і сказаў, што быццам патрэбная аперацыя, другі: «Ім бы толькі рэзаць. Вы ў нармальнай форме, усё добра». Лекар не стала скрупулёзна вывучаць здымак, аддала рэнтгенолагу і сышла ў адпачынак. Я трапіла да іншага лекара. Досыць маладая, дзесьці 35 гадоў, уважлівая доктар пры аглядзе нават з некаторай прэтэнзіяй да мяне сказала: «Вы што, не бачыце, у вас тут шарык». На што я ёй парыравала, што прайшла шмат лекараў і ўсе казалі «здаровая», але я не супакоілася і цяпер у яе на прыёме. Яна ўзяла пункцыю і ў выніку аказалася, што ў мяне рак малочнай залозы. Пры гэтым я, не ведаючы, што мяне чакае, купіла загадзя квіткі на поўдзень. Я здаю квіткі і замест поўдня адпраўляюся ў анкацэнтр у Бараўляны лячыцца. Калі мяне бралі на аперацыю, у мяне спытаў хірург: «Вам будуць выдаляць грудзі. Вы як да гэтага ставіцеся?». Я адказала: «Лепш я буду жыць без грудзей, чым памру з грудзьмі». Лекару спадабаўся мой аптымістычны настрой. Так пачалося лячэнне.
Сам дыягназ выклікаў у цябе эмоцыі?
— Безумоўна. Я настроілася на поўдзень, на мора, на адпачынак, а тут пункцыя. Я чакала і думала: «Гэта ж не рак? Першы ж раз пранесла». Я не дапускала нават думак у галаву, але калі ўзяла паперу і ўбачыла дыягназ «канцар», адразу прабіла на слёзы. Я стараюся трымаць сябе ў руках, таму што людзі вакол, а лекар кажа: «Ну чаго вы перажываеце. У многіх гэдак». Мне 37 гадоў, сыну 13. Вядома, я перажывала. Прыйшла дадому, паплакала — а як інакш — але валасы на галаве не рвала. А потым сабралася і сказала сабе: «А які сэнс істэрыць, плакаць?» — і пачала думаць, што будзе. Разумела, што абавязкова будзе хіміятэрапія, таму стала шукаць літаратуру, каб зразумець, за што мне трэба зачапіцца: падрыхтавацца да аперацыі, падрыхтавацца да ўсяго, пры хіміятэрапіі якое харчаванне павінна быць, якія дадаткі для падтрымання… І я паехала ў цэнтральную кнігарню, купіла сабе пару кніжачак — і давай іх вывучаць. Так я падрыхтавалася да лячэння.
Таму і руку хутка распрацавала?
— Ці то на другі, ці то на трэці дзень пасля аперацыі я пачала рабіць гімнастыку для рукі. У палату прыйшла інструктар па ЛФК і сказала, што каму выдалілі лімфавузлы, трэба ісці на зарадку. Спачатку адгукнулася толькі я, астатнія стогнуць, што мы такія хворыя! Я займалася некалькі дзён адна. Нават інструктар дзівілася: «Вы адна з усяго корпуса распрацоўваеце руку». Праз некалькі дзён людзі сталі падцягвацца. У выніку я хутка і добра распрацавала руку яшчэ будучы ў стацыянары, вярнуўшыся дадому, працягнула рабіць зарадку. І калі праз паўтара месяца трапіла ў рэабілітацыйны цэнтр у Гарадзішчы, у мяне рука падымалася цалкам. Інструктар па ЛФК была вельмі здзіўленая, што за такі кароткі тэрмін настолькі можа быць распрацаваная рука.
Потым я стала праходзіць комплекснае лячэнне: 4 хіміі, 25 апрамяненняў…
І два рэцыдывы за два гады…
Рэцыдывы былі потым. Не было лекаў для таргетнай тэрапіі. Таму, калі выявілі клеткі ў панадключыцавых лімфавузлах, дадалі спачатку 8 хіміяў, пасля другога рэцыдыву — яшчэ 6. Усяго 18 за два гады лячэння. І потым год калолі герцэптын, якога давялося дамагацца.
Перакананая, каб максімальна дапамагчы сабе, пацыент павінен ведаць аб сваім захворванні. Я ведала свой пратакол лячэння, ведала, якія мне трэба лекі і дамагалася гэтага лека. Я ведала, што яно дарагое, але я дамагалася, таму што так прызначана ў пратаколе лячэння. Толькі дзякуючы сваім ведам, сваёй упартасці, свайму характару я дамаглася. Мой характар многіх раздражняе, нават бесіць, але нічога страшнага. Я заўсёды кажу: «Гэта не мой характар дрэнны, гэта ў іх слабыя нервы».
Авіцэна, па-мойму, сказаў: «Лекар павінен дапамагаць і ў першую чаргу ты сам павінен быць з лекарам. Калі ты не ўдзельнічаеш у сваім лячэнні сам асабіста, то медыцына нямоглая». Я ў гэта веру, што так яно і ёсць. Веды адыгрываюць вялікую ролю. Ад многіх чую: «Я баюся чытаць, не хачу ведаць». Ну як не хачу ведаць? Гэта тваё захворванне, твой стан здароўя. Нейкія пабочныя эфекты — ты павінна пра гэта ведаць, а не здзіўляцца, калі яны здараюцца. Цяпер уся інфармацыя даступная.
У цябе выпадалі валасы? Усе тры гады лячэння?
— Так, яны вельмі цікава выпалі. У мяне валасы былі да плячэй, бландынка. 12-15 дзён павінна было прайсці пасля першай хіміятэрапіі. Я ўсё думала: «Як так валасы выпадуць?». А потым проста кладзешся спаць, усё нармальна, раніцай прачынаешся — а іх на падушцы нямерана. Кранаеш валасы на галаве — і ў руцэ тут жа пасма застаецца. І ты пры гэтым не адчуваеш нічога. Гэта як быццам са стала ты ўзяла нешта. Няма ніякай адчувальнасці. Пачаліся плешкі такія на галаве. І тады я падумала: «А чаго я буду пакутаваць, што няма валасоў. Тут грудзей няма, што я буду за валасы хвалявацца». Я ўзяла машынку і сама сябе падстрыгла перад люстэркам. І ў мяне такая палёгка наступіла. Некаторыя плачуць, перажываюць. Я пастрыглася і здзівілася, так прыгожа мне, лысенькая, прыгожанькая. Мне спадабалася. І я рэальнае адчула палёгку, як быццам камень з душы ўпаў. Я на свет паглядзела ў новых фарбах.
Ты не хавала ад навакольных цябе людзей дыягназ?
— Мінімум людзей ведала пра мяне і я не збіралася пра гэта распавядаць, не люблю жалю, парады. Нашыя людзі як думаюць: калі ў цябе рак, то ты ўжо смяротнік.
У мяне знаёмая сяброўка, ёй толькі-толькі паставілі анкадыягназ, ужо зрабілі аперацыю, але астатняе лячэнне яшчэ не прызначылі. Ёй тэлефануе яе знаёмая і кажа: «А ты ў курсе, што ты памрэш хутка?». Я была ў шоку. Таму я перакананая, што мінімум трэба распавядаць людзям. Тваё жыццё не мяняецца, зменіцца ў людзей стаўленне да цябе. У нас вельмі мала інфармацыі, каб людзі ўспрымалі гэта як дыягназ, а не як прысуд. Таму я старалася, каб мінімум людзей ведалі, я досыць доўга пратрымалася так.
А чаму цяпер вырашыла адкрыцца?
— Таму што трэба сказаць людзям, што гэта ўсё лечыцца. Трэба верыць у сябе, трэба слухаць лекараў і пры гэтым не проста глядзець ім у рот, а і дапамагаць сабе інфармацыйна. Пра сваё захворванне чалавек яшчэ павінен даведвацца сам. Лекар сказаў табе дыягназ, але ў лекара на прыёме наогул канвеер такіх, як ты, і ён не будзе надаваць кожнаму пацыенту часу столькі, колькі чалавеку хочацца. Цяпер дастаткова інфармацыі — чытай, вывучай: пра харчаванне, фізічныя нагрузкі, што можна, чаго нельга, зарадка, пабочныя эфекты хіміятэрапіі… Чалавек павінен гэтым цікавіцца сам. Ні на кагосьці ўскласці адказнасць — на таго ж лекара — што, маўляў, лекар лепш ведае. Лекар сапраўды лепш ведае пра лекі, але толькі ты сам адчуваеш сябе, разумееш, што ты можаш, якія ў цябе сілы. Ёсць стандартны падыход для ўсіх, што пацыентам нельга рабіць нешта, а ты адчуваеш, што можаш гэта зрабіць, што ты не ўсе. Калі я праходзіла хіміятэрапію, мне казалі: «Харчуйцеся, чым хочаце. А фізічныя нагрузкі не трэба. Трэба ў гэтым стане берагчы ў сабе сілы». Але ў мяне былі іншыя мэты ў жыцці. І таму я каталася на ровары, потым, калі мяне пасадзілі на такія таблеткі, што мне было цяжка, пайшла ў трэнажорную залу.
Пры хіміятэрапіі мне было цяжка хадзіць, была слабасць і дыхавіца. На свой 5-ы паверх я не магла падняцца. Зараз я забягаю. На самой справе трэба займацца фізічнай актыўнасцю. Я не кажу жалеза цягаць, тая ж хада. Можна ісці, заплятаючыся нага за нагу, а можна выйсці, узяць сярэдні тэмп для сябе, паставіць мэту і да яе дайсці, туды і назад. Гэта ўжо добра, гэта ўжо будзе фізічная нагрузка. Я так лічу, таму што я так рабіла і гэта дапамагло. У той час, больш за 10 гадоў таму, я знайшла ў Інтэрнэце амерыканскія артыкулы, праз перакладчык пераклала, там было больш падрабязна сказана, колькі пасля аперацыі чалавек павінен праводзіць у спартыўнай зале, якая нагрузка дапушчальная, колькі дзён, пра фізічную нагрузку пры метастазіраванні — г.зн. цалкам распісана ўсё было. Я паверыла ў гэты артыкул. Калі я сказала, што пайду ў трэнажорную залу, у адказ мне прыляцела: «Ты што, ты ненармальная?». Мне ўсе ў адзін голас казалі ў твар абразы. Я адказвала, што я лепш ведаю, і я сабе больш здароўя жадаю, чым вы ўсе, разам узятыя, таму я буду рабіць так, як лічу патрэбным. Я пайшла і выпрабавала ўсё гэта на сабе, і ўсё гэта на самай справе рэальна працуе.
І да гэтага часу я працягваю фізічныя нагрузкі. Таксама зімой хаджу ў трэнажорную залу, вясной, летам і восенню да халадоў – на ровары. Нічога не памянялася. Гэтай зімой, калі хадзіла ў трэнажорную залу, запрашала сябровак з сабой. У кожнай ці то нешта баліць, ці то праца — тысяча прычын, чаму не пойдзе. А я іду адна, займаюся ў зале, нават трохі вагі падымаю, і пасля заняткаў гляджу на сябе ў люстэрка і кажу, якая я ўсё ж такі малайчына!
Ты працягваеш кантраляваць стан свайго цела?
— Я спачатку кантралявала цалкам, як належыць. Потым гэта пайшло на спад, але перыядычна раблю УГД, аналіз крыві. Харчаванне памяняла кардынальна. Я ад мяса адмовілася зусім. Свініну і ялавічыну даўно не ем, гадоў 18. А цяпер і ад курыцы цалкам адмовілася. Цяпер мне з харчаваннем лёгка. І выдатна сябе адчуваю.
Калі атрымліваю аналізы ў рукі, адкрываю Інтэрнэт, гляджу, які паказчык за што адказвае, што падвышана, што паніжана. Там лёгка аналізаваць, там паказваюцца + і — або стрэлачка уверх-уніз. У кожнай паліклініцы па-свойму аформлена. Я правяраю пячонкавыя паказчыкі, жалеза, феррытын здаю абавязкова, на косткі, на суставы. Усе макра- і мікраэлементы. І калі нейкія паказчыкі ніжэй за норму, то я папаўняю нейкімі вітамінамі, ежай.
Каля двух гадоў таму, калі я рабіла чарговае УГД, мне сказалі, што ў мяне з наднырачнікам праблема. Да гэтага я не ведала, што такое наднырачнік і дзе ён знаходзіцца. Г.зн. я разумею чыста тэарэтычна, што над ныркай, але толкам не ведала, што за орган, яго памер. Колькі разоў рабіла УГД, ніколі не пісалі. Аказваецца, не пішуць, калі ён у норме. Пішуць толькі тады, калі ў ім выяўляюць нейкую паталогію. Трапілася вельмі добрая ўважлівая лекар УГД, яна затрымала мяне пасля агляду, сказала, што ў мяне пухліна, параіла зрабіць кампутарную тамаграфію. Я зрабіла КТ з кантрастам. Яна паказала пухліну. Думалі, што захворванне вярнулася, гэта метастазы. Вядома, я атрымала шок. Зрабілі аперацыю, выдалілі наднырачнік. Дзякуй Богу, пухліна апынулася дыфузнай дабраякаснай і ўсё добра. Дзякуючы гэтаму я цяпер ведаю, якія ёсць гармоны, якія трэба здаваць, каб кантраляваць стан наднырачнікаў, якія я ніколі ў жыцці не здавала і не ведала, што яны наогул існуюць.
Ці анкавыпрабаванне прынесла ў тваё жыццё якую-небудзь карысць?
— Калі шчыра, то так. Хоць раней, калі я чула фразы: «дзякуючы хваробе …» або «добра, што я перахварэла…», я думала, што гэтыя людзі ненармальныя. Я не разумела, як можна сказаць: «Добра, што перахварэў». Гэта нейкае вар’яцтва. А цяпер…
Я кажу пра сябе. Мяняюцца погляды, мяняюцца каштоўнасці ў жыцці. Калі ты разумееш, што няма на каго скінуць сваю праблему, гэта твая хвароба і за цябе ўсе гэтыя пытанні ніхто не вырашыць — у адрозненне ад бытавых або фінансавых — то прырастаеш нейкай новай сілай, становішся больш адказнай, скрупулёзна чытаеш літаратуру, і раптам ўсведамляеш, што ты не прападзеш.
Памянялася стаўленне да людзей. Не ў лепшы бок. Але затое я стала вельмі моцна любіць бяздомных жывёл, мне іх шкада, таму што яны бяздомныя толькі праз людзей. Я да людзей добра стаўлюся. Але я не люблю ныцікаў. Напэўна, таму, што я прайшла сама нейкія рэчы і разумею, што калі холадна, то гэта холадна, калі горача — гэта горача. Нічога нельга змяніць, сэнс ныць? Ці калі чалавеку тлумачыш, што гэта пабочны эфект лячэння, напрыклад, боль, яна пройдзе, трэба ператрываць. Але чалавек будзе хадзіць, ныць… У мяне цяжка выклікаць жаль. Я не той чалавек, які будзе шкадаваць, сюсюкаць. Я тлумачу жорстка, можа быць, але даступна. І люблю, калі са мной гэтак жа сама: жорстка і даступна, без галашэнняў, якая я бедная і няшчасная.
Дзякуючы хваробе выпрацаваўся моцны характар, памяняліся погляды, стаўленне да людзей. З’явілася каштоўнасць падарожжаў, калі ты разумееш, што шмат чаго не ведаеш у гэтым жыцці, а хацелася б. І, ў прынцыпе, я цяпер азіраюся назад і разумею: мяне ўсё задавальняе. Мяне задавальняе, праз што я прайшла. І, напэўна, калі б спыталі, ці хачу я нешта памяняць з мінулага, я не ўпэўненая, што я б хацела нешта мяняць. Я б, можа, і прайшла б зноўку гэты шлях, толькі без перажыванняў адносна лека, якога мне не далі ў патрэбны момант. Усё можна перажыць у гэтым жыцці. Усё. Але павінна быць упэўненасць у сабе, што ты гэта зробіш.
Што б ты пажадала тым, хто цяпер праходзіць лячэнне?
— У першую чаргу, не ныць, прыняць становішча і зразумець, што на сённяшні дзень так здарылася. І чым хутчэй ты сябе возьмеш у рукі, тым хутчэй ты станеш на шлях выздараўлення. Я пажадала б усім, хто цяпер знаходзіцца ў складанай сітуацыі, і ўлічваючы недахоп лекараў, лекаў, не тое, што веры — упэўненасці ў сабе. Упэўненым у сабе як у чалавеку, як у асобе, што ты гэта зробіш, нягледзячы на кагосьці, нягледзячы на нейкі чужы досвед. У цябе свой жыццёвы шлях, свая задача. У іншых людзей — свой вопыт, а ў цябе свой, не трэба пераносіць. І свой вопыт будзе значна лепшы, чым у каго-небудзь. І калі ў чалавека ёсць упэўненасць, ён пераможа.
Пра што ты марыш?
— Калі казаць пра асабістае, не закранаючы чужыя энергіі, то я б хацела падарожнічаць. А наогул, калі б у мяне быў свой прыватны дом у горадзе, я б зрабіла прытулак для ператрымкі жывёл. Я ўжо ў Інтэрнэце нагледзела розныя варыянты. У мяне дома сёння сабачка і тры каты. Усіх узяла ў прытулку. Мы разам і з усімі сябруем.
P.S. Пасля заканчэння гутаркі яе ўдзельнікі дэгуставалі Клёцкі па сямейным рэцэпце Валянціны Грынько і гістарычную Зацірку ў адаптацыі шэф-кухара, гісторыка кулінарыі Алены Мікульчык.
Дзякуем Веры Лебядзеўскай за пераклад размовы на беларускую мову.
